واگرایی خانواده‌ها، طلاق عاطفی و روابط خارج از ازدواج در ایران: بررسی نظریه گاتمن و راهکارهای درمانی

Mohammad Broujerdi
Aug 17, 2024
4 min read

Updated: Feb 6

مقدمه

خانواده به‌عنوان هسته اصلی جامعه، تأثیرات عمیقی بر فرد و جامعه دارد. در ایران، تغییرات اجتماعی و فرهنگی به‌ویژه در دهه‌های اخیر، منجر به ظهور مشکلات جدید در ساختار خانواده‌ها شده است. واگرایی خانواده‌ها، طلاق عاطفی، و روابط خارج از ازدواج از جمله این مشکلات هستند که تأثیرات عمیقی بر سلامت روانی و اجتماعی افراد دارند. این مقاله با تمرکز بر نظریه گاتمن، به بررسی این پدیده‌ها، دلایل آن‌ها، و راهکارهای درمانی می‌پردازد.

تعریف و ابعاد مشکلات

واگرایی خانواده‌ها: واگرایی به معنی کاهش تعاملات مثبت، افزایش تعارضات، و کاهش حمایت‌های عاطفی در میان اعضای خانواده است. این پدیده می‌تواند به کاهش احساس تعلق و انسجام در خانواده منجر شود.
طلاق عاطفی: زمانی رخ می‌دهد که زوجین به لحاظ عاطفی از یکدیگر جدا شده‌اند، حتی اگر از نظر قانونی همچنان متأهل باشند. این وضعیت به کاهش رضایت زناشویی و کاهش تعاملات عاطفی منجر می‌شود.
روابط خارج از ازدواج: ارتباطات عاطفی یا جنسی که یکی از طرفین خارج از چارچوب ازدواج رسمی برقرار می‌کند. این روابط می‌تواند ناشی از عدم رضایت از رابطه زناشویی یا جستجوی محبت و هیجان در خارج از ازدواج باشد.

آسیب‌شناسی بر اساس نظریه گاتمن

نظریه گاتمن به‌ویژه در حوزه تعاملات زناشویی و پیش‌بینی مشکلات ارتباطی، تأثیرگذار است. بر اساس نظریه گاتمن، عوامل زیر نقش کلیدی در بروز مشکلات خانواده‌ها دارند:

انتقاد (Criticism): انتقاد مداوم و منفی از شخصیت یا رفتار طرف مقابل، به کاهش اعتماد به نفس و افزایش فاصله عاطفی منجر می‌شود (Gottman, 1999). این رفتار می‌تواند به بروز اختلالات خلقی مانند افسردگی منجر شود.
تحقیر (Contempt): تحقیر و بی‌احترامی قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده طلاق است (Gottman, 1994). این رفتار می‌تواند به احساس تنهایی و انزوا منجر شود و در نهایت موجب روابط خارج از ازدواج گردد.
دفاع (Defensiveness): دفاع از خود و مقصر دانستن دیگری به کاهش توانایی در حل مشکلات و افزایش تنش‌ها منجر می‌شود (Gottman, 2006). این وضعیت می‌تواند به طلاق عاطفی و کاهش تعاملات مثبت منجر شود.
سنگ‌اندازی (Stonewalling): کناره‌گیری کامل از تعاملات عاطفی به جمود و بی‌احساسی در رابطه منجر می‌شود (Gottman & Levenson, 2000). این رفتار می‌تواند به واگرایی کامل خانواده‌ها و کاهش رضایت زناشویی منجر شود.

اختلالات روان‌شناختی مرتبط

بر اساس نظریه گاتمن، اختلالات روان‌شناختی زیر می‌توانند نقش کلیدی در بروز مشکلات زناشویی و خانوادگی ایفا کنند:

افسردگی: افراد مبتلا به افسردگی معمولاً به دشواری قادر به ابراز عواطف مثبت و تعاملات سالم هستند (American Psychological Association, 2020). این وضعیت می‌تواند به کاهش رضایت زناشویی و طلاق عاطفی منجر شود.
اضطراب: اضطراب می‌تواند به افزایش تعارضات و کاهش توانایی در مدیریت تنش‌ها و استرس‌ها منجر شود (National Institute of Mental Health, 2021).
اختلالات شخصیت: اختلالات شخصیت مانند شخصیت مرزی یا ضد اجتماعی می‌توانند به بروز رفتارهای مخرب و اختلال در روابط زناشویی منجر شوند (DSM-5, American Psychiatric Association, 2013).

راهکارهای درمانی و پیشگیری

برای مقابله با مشکلات زناشویی و خانوادگی، نظریه گاتمن پیشنهادات زیر را ارائه می‌دهد:

آگاهی از الگوهای منفی: آموزش زوجین برای شناسایی و تغییر الگوهای منفی مانند انتقاد، تحقیر، دفاع و سنگ‌اندازی می‌تواند بهبود روابط زناشویی را تسهیل کند (Gottman, 1999).
تقویت مهارت‌های ارتباطی: آموزش مهارت‌های ارتباطی مثبت مانند گوش دادن فعال، ابراز محبت و همدلی، می‌تواند به افزایش رضایت زناشویی و کاهش تعارضات کمک کند (Gottman & Silver, 1999).
درمان شناختی-رفتاری (CBT): استفاده از روش‌های شناختی-رفتاری برای مدیریت و درمان اختلالات خلقی و هیجانی، مانند افسردگی و اضطراب، می‌تواند تأثیر قابل توجهی در بهبود روابط زناشویی داشته باشد (Beck, 2011).
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): این رویکرد به زوجین کمک می‌کند تا به جای مقاومت در برابر احساسات منفی، آنها را بپذیرند و به گونه‌ای مؤثر با آنها برخورد کنند (Hayes et al., 2011).

نتیجه‌گیری

واگرایی خانواده‌ها، طلاق عاطفی و روابط خارج از ازدواج در ایران، چالش‌های مهمی هستند که نیاز به توجه ویژه دارند. با توجه به نظریه گاتمن، شناسایی و درمان اختلالات روان‌شناختی و تغییر الگوهای ارتباطی منفی می‌تواند به بهبود وضعیت خانواده‌ها و کاهش مشکلات زناشویی کمک کند. استفاده از روش‌های درمانی مؤثر و تقویت مهارت‌های ارتباطی می‌تواند به پیشگیری و درمان این مسائل کمک کند و به بهبود کیفیت زندگی خانوادگی در ایران منجر شود.

منابع

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
American Psychological Association. (2020). Depression. Retrieved from https://www.apa.org/topics/depression
Beck, J. S. (2011). Cognitive Behavior Therapy: Basics and Beyond. Guilford Press.
Gottman, J. M. (1994). Why Marriages Succeed or Fail: And How You Can Make Yours Last. Simon & Schuster.
Gottman, J. M. (1999). The Seven Principles for Making Marriage Work. Crown Publishers.
Gottman, J. M. (2006). The Relationship Cure: A 5 Step Guide to Strengthening Your Marriage, Family, and Friendships. Harmony Books.
Gottman, J. M., & Levenson, R. W. (2000). The Science of Marriage: The Psychology of Romantic Love. Journal of Family Psychology, 14(1), 53-63.
Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2011). Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change. Guilford Press.